Jongeren zijn géén kapotte spullen die je kan fixen

De grootste nachtmerrie van een beschaafde samenleving is dat haar onderwijsstelsel geen toekomstperspectief biedt voor jongeren. In het schooljaar van ’21-’22 hebben ruim dertigduizend jongeren vroegtijdig school verlaten. Het is de grootste stijging in de afgelopen 10 jaar. Minister Dijkgraaf heeft onlangs aan de Tweede Kamer een brief geschreven met een analyse van dit fenomeen.

Wie is er verantwoordelijk?

De minister benoemt in zijn brief vijf structurele oorzaken van vroegtijdig schoolverlaten. Die oorzaken liggen voornamelijk bij de jongeren zelf, door onder andere hun persoonlijke problemen of verkeerde schoolkeuze. Daarom moeten ze betere hulp en zorg krijgen, die nu kennelijk ontbreekt of ondermaats is. De groep ‘nieuwkomers’ doet het hierin natuurlijk altijd goed. Zij hebben voor zichzelf, omdat ze anders zijn, complexe ondersteuning nodig. Oftewel: alles wat niet in een vierkantje past, is het probleem van het rondje of een ruitje zelf. Maar waarom is het onderwijs niet in staat om toekomstperspectief te bieden aan deze jongeren? Het zijn toch niet de jongeren die stuk zijn?

Een falend onderwijssysteem dat kansenongelijkheid vergroot

Het onderwijs is een slagveld van winnaars en verliezers geworden. Prestatiedruk begint vroeg: kinderen worden vanaf hun vierde tot hun twaalfde jaar continu met elkaar vergeleken. Onderwijsexperts geven al heel lang aan dat de eindtoets en vrijwel alle leerlingvolgsysteem-toetsen enkel om taal en rekenen draaien, terwijl de kerndoelen van het primair onderwijs uit maar liefst 58 verschillende onderdelen en zeer brede thema’s bestaan. Dat deze overige onderdelen er niet toedoen wordt bevestigd door het ‘masterplan op rekenen en taal’, waar minister Wiersma vorig jaar mee kwam om kansengelijkheid in het onderwijs te bevorderen. Maar in plaats daarvan vergroten we die ongelijkheid door te selecteren op basis van wat kinderen niét weten, liet ook Karen Heij zien met haar promotieonderzoek naar de eindtoets in het basisonderwijs. Het huidige toetssysteem gijzelt kinderen hiermee doorgaans in hun verleden in plaats van dat het ze van deze ketenen bevrijdt en ze een perspectief op de toekomst biedt.

Kansengelijkheid in Nederland is een museumstuk geworden. Het VMBO en MBO beschouwen we als een dumpplaats voor diegene die het niet gered hebben; een valkuil voor de kwetsbaren. En dat zegt meer dan alleen iets over je schoolloopbaan. Het SCP-rapport ‘Eigentijdse ongelijkheid’ laat treffend zien hoe circa 20% van de Nederlandse bevolking over de gehele linie structureel een voorsprong heeft op de rest. Er zijn weinig tot geen VMBO-ers en MBO-ers te vinden in deze kampioensgroep. Terwijl we al jaren een ernstig tekort hebben aan goed opgeleide loodgieters en de tekorten in de zorg inmiddels leiden tot een zorginfarct. Wat een verspilling van talent.

Jongeren hebben toekomstperspectief nodig, geen ‘aanvalsplan’

Jongeren hebben dus geen behoefte aan een ‘aanvalsplan’ om hen te ‘fixen’, maar aan toekomstperspectief. Ze geven, net zoals hun ouders, al heel lang aan dat ze gezien willen worden. Staatssecretaris Van Ooijen hield in zijn recente LinkedIn-artikel een vurig pleidooi voor het normaliseren en het versterken van informele steun. We moeten dus stoppen met jongeren voortdurend te medicaliseren en hun leefomstandigheden te problematiseren. Geef ze in plaats daarvan een betrokken gemeenschap. Ze willen opgroeien in een klimaat van aandacht waarin ze perspectief hebben op hun eigen ontwikkeling. Dat is wat onderwijs moet zijn en wat ook leraren graag willen. Het is tijd voor een ander sociaal contract.