Blog 27 maart 2025
Enkele jaren geleden maakte Anouk van den Berg, AIOS Maatschappij en Gezondheid 1e fase, profiel Jeugdgezondheid, de overstap van de huisartsgeneeskunde naar de jeugdgezondheidszorg met een duidelijk doel voor ogen: zich inzetten voor een gezonder opgroeiende jeugd. De huidige leefomgeving maakt dat het steeds moeilijker wordt om er een gezonde leefstijl op na te houden. Dit zien we onder andere terug in de achteruithollende gezondheid van onze jeugd. Het belang om een gezonde leefstijl te promoten, of – mooier gezegd – weer te normaliseren, wordt steeds groter. Anouk onderzocht welke rol de jeugdgezondheidszorg hierin kan spelen en schreef er een blog over.
Het is in de zomer van 2018, op een camping ergens in de Dordogne, wanneer ik kijkend naar een groep kinderen met allerlei gradaties overgewicht me steeds ongemakkelijker ga voelen. Hoe kan het toch zijn dat we niet kunnen voorkomen dat onze jeugd steeds ongezonder opgroeit? We hebben verstand van gezondheid en van ontstaanswijzen van ziekten, we kunnen tegenwoordig de moeilijkste aandoeningen behandelen met de nieuwste medicijnen, de best onderbouwde interventies en de meest prestigieuze ingrepen. Maar wat betreft de ongezond opgroeiende jeugd: we staan erbij en kijken ernaar.
Ik besluit het roer om te gooien en zeg mede hierdoor het huisartsenvak na 10 jaar vaarwel. Geen ziektes meer behandelen, maar (jeugd)gezondheid behouden en me inzetten voor een gezondere leefstijl bij de jeugd.
Eenmaal in de JGZ-spreekkamer merk ik al snel dat het thema gezonde leefstijl nog complexer is dan ik dacht. Tijdgebrek, gebrek aan juiste gespreksvaardigheden, schroom. Want als hoogopgeleide, blanke, slanke vrouw heb ik wel erg makkelijk praten (toch?). Daarnaast is er buiten de spreekkamer een maatschappij die steeds meer wordt ingericht op gemak. Als mens zijn we liever lui dan moe. Echter, de natuurlijke omgeving waar dit gedrag in paste is drastisch veranderd: waar we vroeger moesten jagen op ons voedsel wordt het nu tot voor de koelkast thuisbezorgd. Ongezond gedrag lijkt tegenwoordig normaler dan gezond gedrag. Als ik een appel tevoorschijn tover in een sportkantine waar vrijwel alleen maar snacks en snoep worden verkocht, voel ik me bijna abnormaal. We kijken nauwelijks meer op wanneer een kind van 8 jaar meerdere uren per dag gamet, als het verder wel goed doet op school. Dat een kind veel moet bewegen voor een gezonde ontwikkeling lijken we te zijn vergeten. Hoe lastig is het ook, om iets wat op korte termijn prettig is te laten staan omdat dat op latere termijn gezondheidswinst oplevert. Daarnaast hebben sommige gezinnen zoveel andere zorgen dat er echt geen ruimte is om bewust de lekker makkelijke goedkope snack te laten liggen.
Het stimuleert me juist meer om hiermee door te gaan, en zo is het thema gezonde leefstijl ook de rode draad in mijn opleiding tot jeugdarts. Het bracht me naar het Jeroen Bosch Ziekenhuis, waar ik in het Expertisecentrum Leefstijlgeneeskunde bij kinderen onder andere leerde over de complexe invloeden die ervoor zorgen dat een kind overgewicht krijgt en houdt. Bijna altijd moest er iets in de context van het kind veranderen om een doorbraak te krijgen in het ongezonde leefgedrag. Helaas zijn er een heleboel factoren waar het kind of gezin nauwelijks invloed op hebben: we weten immers allemaal dat het uitmaakt waar je wieg staat. Tijdens mijn M&G stage bij het NCJ ging ik verder met die brede blik en verdiepte ik me in de netwerkaanpak Kind naar Gezonder Gewicht (KnGG). Het NCJ werkt mee op meerdere gebieden van deze aanpak, met name rondom de professionalisering van de centrale zorgverlener. De centrale zorgverlener is de spil in de zorg rondom het kind met overgewicht, en maakt hierbij ook gebruik van de brede anamnese.
Ingewikkelde financiering en wet- en regelgeving zorgen er echter voor dat het uitrollen van de functie van centrale zorgverlener binnen de jeugdgezondheidszorg op dit moment flink in de knel komt. Onwijs jammer, want hiermee stokt helaas ook de zorg voor de kinderen die prima begeleid zouden kunnen worden binnen de publieke gezondheidszorg, die nog geen of weinig klachten hebben, waar de meeste gezondheid te behouden en de meeste ‘winst’ (dubbelop) te behalen is. Vroeg beginnen is vroeg winnen.
Ondertussen zijn er, naast onze ‘gewone’ dagelijkse adviezen, een heleboel mooie initiatieven rondom het promoten van gezondere leefstijl door de jeugdgezondheidszorg.
Van lokaal zoals het aanbieden van een groentetas of tandenborstel op het consultatiebureau, tot regionaal, zoals bijdragen aan de Gezonde School, en landelijk zoals de 20-20-2 regel, Rookvrije generatie, en samenwerkingen met bijvoorbeeld het Kenniscentrum Sport en Bewegen. Er komt steeds meer ruimte in de spreekkamer om te praten over gezonde voeding, slaap en beweging, en de factoren die daarop van invloed kunnen zijn.
Maar is dit wel genoeg? Overgewicht neemt toe, kinderen zijn significant minder fit dan 40 jaar geleden, visusklachten door overmatig schermgebruik komen steeds vaker voor. De zorgkosten groeien en groeien. En ondertussen komen jongeren niet opdagen op mijn consulten overgewicht.
Wat mij betreft moet het onderwerp gezonde leefstijl nog hoger op de agenda komen binnen de JGZ. Niet alleen in actie komen wanneer er sprake is van (dreigende) schade door ongezond gedrag, maar ook daarvoor al door gezond gedrag te stimuleren. Wij zijn specialist van het gezond opgroeiende kind, vormen de spil tussen het medisch en sociaal domein, en we zijn een ster in het versterken van het normale leven. Dat maakt onze jeugdgezondheidszorg uniek. Dus juist in het normaliseren van gezond gedrag kunnen wij een grote rol spelen.
Dé gouden tip heb ik natuurlijk ook niet. Daar is het onderwerp veel te groot voor. En dé gezonde leefstijl bestaat natuurlijk ook niet. Maar er is op alle terreinen winst te behalen. En alle stapjes helpen, groot en klein. Welk stapje kan jij zetten?
Ik werk in mijn eigen organisatie mee aan het beweegstimulerender inrichten van de wacht- en spreekkamers. Daarnaast zit ik in een paar werkgroepen en mocht ik onlangs aanschuiven in de ‘Glazen spreekkamer’-actie van de twee huisartsen die in actie komen voor een gezonder Nederland en de JGZ-kant daarvan belichten. Ook mijn vervolgopleiding tot arts M&G wil ik aan het thema gezonde leefstijl in de JGZ blijven werken. Zo wil ik als jeugdarts een rol spelen in het normaliseren van die appel in de sportkantine. It takes a healthy village to raise a healthy child. Laten we een gezondere leefstijl het nieuwe normaal maken.
Anouk van den Berg
AIOS Maatschappij en Gezondheid 1e fase
Anouk van den Berg is AIOS Maatschappij en Gezondheid 1e fase, profiel Jeugdgezondheid. Ze liep deze zomer haar M&G stage bij het NCJ op het thema Kind naar Gezonder Gewicht. Ze heeft een achtergrond als huisarts en heeft een opleiding tot leefstijlcoach afgerond. Momenteel werkt zij als jeugdarts in opleiding bij Volksgezondheid Gemeente Utrecht. Daarnaast is ze lid van Expertisegroep ‘Leefstijl in context’ van de KAMG, en werkgroep ‘Kinderen en Leefstijl’ van Vereniging Arts en Leefstijl.
Lees meer over Anouk van den Berg E-mailen
Siegnella Concincion kreeg in haar functie als jeugdverpleegkundige steun van de Gemeente Amsterdam, GGD Amsterdam, Jeugdgezondheidszorg, Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht (AAGG) en Sarphati Amsterdam om promotieonderzoek te doen gericht op het voorkomen en terugdringen van overgewicht bij kinderen.
Yolanda Wallenburg, AIOS jeugdgezondheidszorg, heeft zich tijdens haar stage bij het NCJ beziggehouden met het thema schoolverzuim. Haar blog werpt een blik op schoolverzuimbeleid in schoolgidsen: ‘’Als dit vooral gaat over regels en sancties en weinig over ondersteuning, staat iedereen met 1-0 achter’’, vertelt ze.
Versuft, verward en gedesoriënteerd zoekt men naar een nieuw houvast. Herwaarderen van wat het juiste is om te doen. Menswaardigheid weer vol in het licht zetten. Mensen zijn hier elkaars bondgenoten. Voortdurend maatschappelijk dialoog is de weg ernaartoe.