Handreiking ‘Omgaan met armoede in het domein Jeugdgezondheid’

Elke dag hebben professionals die werkzaam zijn in het domein Jeugdgezondheid de kans om iets voor kinderen te beteken. Omdat armoede negatieve gevolgen heeft voor de gezondheid en ontwikkelingskansen van kinderen, geldt dit zeker voor kinderen die opgroeien in armoede. Armoede neemt als gevolg van de de Covid-19 pandemie toe. Dat maakt het extra urgent dat professionals in staat zijn hier goed mee om te gaan. Om professionals in het domein van de Jeugdgezondheid te voorzien van concrete werkwijzen en handvatten wordt een handreiking ‘Omgaan met armoede in het domein Jeugdgezondheid’ gerealiseerd.

Armoede en jeugdgezondheid
Eén op de twaalf kinderen in Nederland groeit op in armoede (CBS, 2019). Deze cijfers zijn van voor de economische crisis als gevolg van de Covid-19 pandemie. Opgroeien in armoede is een stressvolle omstandigheid voor een kind. Wanneer dit langdurig aanhoudt kan het leiden tot toxische (schadelijke) stress en daarmee van grote invloed zijn op de gezondheid, ontwikkeling van executieve functies en later het functioneren van een kind. Naast de stress die kinderen die in armoede opgroeien ervaren, leven zij gemiddeld ook minder gezond dan andere kinderen. Zo eten zij ongezonder en bewegen zij minder. Een ongezonde leefstijl kan een negatieve invloed hebben op de brede ontwikkeling van kinderen en voor gezondheidsproblemen zorgen op latere leeftijd (RIVM, 2008). De stress die ouders ervaren van het hebben van schulden en materiële achterstand, beïnvloedt bovendien het opvoedklimaat in de gezinnen negatief. Ouders die in beslag genomen worden door financiële zorgen kunnen minder aandacht hebben voor, en toezicht op hun kinderen. Zij kunnen afstandelijker, minder inlevend en aanmoedigend zijn en straffen strenger (Kalthoff, 2018; Kinderombudsman, 2017; SER, 2017). In deze gezinnen staat de band tussen ouders en kinderen en de hechting van kinderen onder druk. Armoede blijkt bovendien bij te dragen aan tunnelvisie wat leidt tot het nemen van verkeerde (lange termijn) beslissingen en een afnemend IQ (Mullainathan & Shafir, 2014). Kinderen die in armoede opgroeien geven aan dat zij zorgen hebben over de geldproblemen thuis en van de zorgen van hun ouders en als gevolg daarvan stress en spanning thuis ervaren. De Kinderombudsman adviseert in haar rapport (2017) de aanpak van armoede meer te richten op de thuissituatie zodat kinderen zich vanuit een goede relatie met hun ouders kunnen ontwikkelen. Maatwerk is wenselijk waarbij er meer oog is voor wat een individueel gezin nodig heeft.

Handelsbekwame professionals
De sector Jeugdgezondheid (JGZ) ziet (bijna) alle kinderen en hun ouders. Omdat armoede overal voor kan komen, hebben dan ook vrijwel alle professionals in het domein Jeugdgezondheid  – bewust of onbewust- te maken met armoedeproblematiek. Daarmee is de JGZ een belangrijke schakel in het signaleren van armoede en in het ondersteunen van gezinnen in armoede bij de opvoeding van kinderen. Mariëtte Lusse van de Hogeschool Rotterdam, Annelies Kassenberg van de Hanzehogeschool en Petra Kletter van het NCJ willen professionals in het domein van de Jeugdgezondheid (=JGZ, geboortezorg en huisartsen) voorzien van concrete werkwijzen en handvatten om armoede bij kinderen te Signaleren en kinderen en gezinnen in armoede te Ondersteunen en te Stimuleren. Hiervoor wordt een handreiking ‘Omgaan met armoede in het domein Jeugdgezondheid’ gerealiseerd.

Eerdere initiatieven sector Jeugdgezondheid
De JGZ heeft kinderarmoede al een tijdje op de agenda staan. Zo is het NCJ één van de initiatiefnemers van de Alliantie Kinderarmoede. In het actieplan Aanpak Kinderarmoede stelt de JGZ zich ten doel om gezinnen in armoede te signaleren en het onderwerp bespreekbaar te maken, deze gezinnen te ondersteunen en door te verwijzen en hierbij samen te werken met lokale, regionale en landelijke partners. Inmiddels zijn bij 32 JGZ-organisaties 45 aandachtsfunctionarissen ‘Aanpak armoede’ aangewezen. Ook is er al aandacht voor interventies (bijv. Gezonde kinderen in krappe tijden en Armoede en Gezondheid) en gespreksmethodieken gericht op armoede (bijv. Gezamenlijk Inschatten van Zorgbehoeften en SamenStarten). Een handreiking voor het domein Jeugdgezondheid biedt de gelegenheid om al bestaande werkwijzen onderbouwd en geordend te presenteren en uit te breiden tot een complete set werkwijzen, waarbij verder gekeken wordt dan het signaleren alleen. Net als in de andere jeugddomeinen is het signaleren, bespreekbaar maken en handelen rondom armoede soms moeilijk voor professionals. Dit kan leiden tot handelingsverlegenheid.

Context handreiking ‘Omgaan met armoede in het domein Jeugdgezondheid’
De voorgenomen handreiking voor het domein Jeugdgezondheid sluit aan op de handreikingen ‘omgaan met armoede op scholen’ voor (jeugd)professionals in het onderwijs (Lusse & Kassenberg, 2020) en in het sociaal domein (Lusse & Kassenberg, te verschijnen medio 2021). Zo ontwikkelen wij een samenhangend drieluik ‘SOS bij kinderarmoede’ aan handreikingen voor (jeugd)professionals die bijdragen aan de handelingsbekwaamheid van (jeugd)professionals in het omgaan met kinderarmoede. Door aan te sluiten bij de drieluik voor (jeugd)professionals wordt bovendien bijgedragen aan een zelfde ‘taal’ rond armoede en daarmee aan een integrale aanpak in samenwerking met de andere (jeugd)domeinen.