Stress

Wat kan jij doen?

Iedereen die werkt met of zich in de omgeving van kinderen, jongeren en/of (aanstaande) ouders bevindt, kan van betekenis zijn bij het gezond houden van stress. Het voorkomen van chronische stress voorkomt niet alleen gezondheidsproblemen maar ook sociale problemen (zoals schooluitval of delinquent gedrag).

Om te voorkomen dat verdraagbare/hanteerbare stress chronisch en dus schadelijk wordt, is een veilige, sensitieve en responsieve omgeving nodig, met voldoende ruimte voor het kind om op zijn eigen manier te leren omgaan met ervaringen. De ander helpen zoeken naar momenten in het leven waarin de ander het lastig had en toch weer (veer)kracht heeft gevonden zijn waardevol om uit te vragen: ‘Hoe is het je toen gelukt?’ Je eigen (succesvolle) oplossingsstrategie mogen vertellen geeft zoveel energie!

Een gezonde basis: stresshormoon in je lichaam verminderen

Voor iedereen geldt dat het belangrijk is om stress gezond te houden en ontregeling van het lichamelijk stresssysteem te voorkomen zodat het stresssysteem in balans blijft. Het herstellen van ontregelde stressreacties voorkomt nl niet alleen gezondheidsproblemen maar ook sociale problemen. Een ontregelde stressreactie als gevolg van chronisch toxisch geworden stress is een basaal biologisch mechanisme en niet slechts een geld-, buurt- of karakterprobleem. Je kunt op 6 terreinen* dingen doen om je stresshormoon te verminderen en daarmee je neuroplasticiteit (het vermogen van het brein om zich te herstellen en regenereren) te versterken:

1. Slaap
2. Beweging
3. Voeding
4. Gezonde stresshantering (bijvoorbeeld mindfulness)
5. Gezonde relaties
6. Geestelijke gezondheidszorg

*Bron: Ingrijpende Jeugdervaringen en gezondheidsproblemen (The deepest well)- Nadine Burke Harris

Stress kennen en herkennen

Zorg dat wanneer het woord stress valt, je de jeugdige of de ouder helpt door verhelderende vragen te stellen zodat inzichtelijk wordt om wat voor een soort stress het gaat. Zo kun je  gezonde (positieve) stress (kortdurende verdraagbare stress) en ongezonde (negatieve) stress (langdurende chronische stress) van elkaar onderscheiden. Help de jeugdige/de ouder te ontdekken om welk soort stress het gaat. Stel bijvoorbeeld de volgende vragen:

• Hoe zijn de klachten ontstaan? Ontrafel het. Krijg helderheid in het ontstaan en de context van de klachten.
• Hebben de klachten te maken met chronische stressoren?
• Is er iets gebeurd in de (directe) omgeving van het kind? (familie/gezin/buurt)

Chronische stress tegengaan: de drie knoppen voor preventie

Het allostatische belasting model laat zien dat er drie knoppen zijn waar je aan kunt draaien om chronische stress te verminderen en te voorkomen:

1. De stressor.
Stop de gebeurtenis of stressor. Niet alle stressoren kunnen we direct voorkomen of stoppen. Maar we kunnen altijd een helpende hand bieden. Soms door er simpelweg te zijn, een helpende hand als steun in de rug te bieden, samen te ademen of concreet te helpen om samen een plan te bedenken.

2. De omgeving. 
Zet in op stressbuffers zoals een liefdevolle steunende omgeving (stress responsieve omgeving).

Leer ouders hoe ze een gezonde buffer voor de stress van hun kind kunnen zijn
Help ouders om hun eigen stressreactie weer uit de ontregeling te krijgen zodat zij daarna hun kind kunnen helpen bij het reguleren van zijn of haar stressreactie. Bied liefdevolle aandacht en steun (sensitief en responsief): wees de significante ander. Wanneer je vraagt aan volwassenen met een pittige jeugd wie in hun kindertijd belangrijk voor hen was hoor je vaak ”die ene leerkracht’ of “die ene tante/buurvrouw, moeder van een vriendinnetje of mentor”. De impact van een enkeling- een significante ander- kan net het verschil maken in het kunnen dragen van de situatie en daarmee kan de stress weer verdraagbaar worden. Dus laten we ons niet ontmoedigen wanneer ouders zelf niet of tijdelijk niet die steunende liefdevolle omgeving kunnen zijn. Wij kunnen de ouders bufferen, schouderschap bieden en hen terzijde staan wanneer het even niet lukt. Hen ontzorgen in hun zorg voor de kinderen en zowel voor de ouder als het kind van grote betekenis zijn.

Creëer een gezonde leer- en leefomgeving
Kinderen groot brengen is welliswaar de eerst verantwoordelijkheid van ouders,maar ook de verantwoordelijkheid van de samenleving. Willen we gezonde kinderen, dan moeten we zorgen voor een gezonde omgeving;”it takes a healty village to raise a healthy child”.
School, voor -en vroegschool inbegrepen, is een plek waar kinderen vaak veel uren van de dag aanwezig zijn, leven. Een plek waar ze niet alleen cognitief van alles leren maar ook op sociaal en emotioneel vlak veel ervaring op doen. Vaak heel bepalend voor hun latere leven. Een voor een kind onveilige omgeving maakt dat het kind zich gaat beschermen en niet ontspannen kan zijn en daarbij al dan niet bewust stress ervaart en in de ‘aan stand’ staat. Een kind kiest de voor haar of hem best mogelijke manier om hiermee om te gaan, wat niet altijd de beste manier is. Hier heeft het volwassenen voor nodig om emoties te leren reguleren.

Recent onderzoek laat zien dat je als leerkracht geneigd bent om je op de individuele relaties te richten terwijl proactief investeren in saamhorigheid en verbondenheid, de sociale cohesie en daarmee de innerlijke rust van een kind enorm goed doet.

Scholen (voor-en vroeg) zijn voor een groot aantal uren de leer-en leefomgeving voor onze jeugd en leerkrachten zijn van groot belang en kunnen het verschil maken in het leven van een kind. Proactief investeren in onderlinge binding, in sociale cohesie is heel helpend. Dit gevoel raakt de drie psychologische basisbehoeften van autonomie, verbondenheid competentie. Leerkrachten die in hun groep samenhang en verbondenheid weten te creëren zorgen voor een veilig klimaat waar kinderen vriendschappen kunnen aangaan. Proactief investeren in deze sociale cohesie creëert rust waardoor er ruimte is voor leren en je kunnen verbinden in plaats van je beschermen.

3. De jeudige. 

Investeer in veerkracht ontwikkeling bij de jeugdige (leer het kind of de jongere zelf om stress gezond te hanteren). Je kunt de ander helpen in het ontwikkelen van een gezonde stresshantering. Dus leren om weer grip te krijgen en hoe je jezelf kunt reguleren; van onrust naar rust kunt brengen. Kinderen hebben ouders nodig die hierbij helpen. En voorbeeldgedrag laten zien als co-regulatie. Een gezonde stresshantering is wanneer je gevoelens kunt herkennen, erkennen, kunt toelaten en je je kan verhouden tot je gevoelens. Mindful, bewust in het hier en nu en zonder oordeel.

Het lichaam helpen tot rust te brengen

Het NCJ-onderzoek naar Early Life Stress laat zien dat stress niet alleen een psychologische component heeft, maar ook een biologische. Het gaat in ons lijf zitten en ontregeld ons systeem. Het lichaam is dan ook een voor de hand liggende ingang om stress te ontladen, weer zacht en soepel te worden en te ontspannen. De meest passende manier kan voor iedereen anders zijn. Help het lichaam tot rust te komen door te bewegen, te spelen, zingen, dansen, juichen en springen. De natuur in te gaan of aanraking zoals bijvoorbeeld massage.

We kunnen kinderen (maar ook volwassenen) heel basaal van kleins af aan, steeds aangepast aan de leeftijdsfase en het niveau van kinderen, helpen lichaamsbewustzijn te creëren met de altijd aanwezige en gratis ademhaling. Een eenvoudige ademhalingsoefening helpt om weer meer uit je hoofd in je lijf te komen. Helpt bij het leren focussen, je aandacht te richten. Biedt de ervaring dat je zelf controle kan hebben over je adem en leert dat je door te ademen jezelf in de ‘ruststand ‘kunt krijgen. Het maakt dat je meer vertrouwd raakt met jezelf en je jezelf beter kunt voelen. Een andere ingang die we kinderen kunnen bieden om te ontspannen is het afwisselend aanspannen en ontspannen van de spieren.

Effectieve interventies

Als we vroeg genoeg weten welke kinderen meer kans hebben op chronische stress kunnen we op tijd ingrijpen en gebruikmaken van de grote plasticiteit van de hersenen. De beste manier om nieuwe verbindingen aan te leggen in de hersenen is via vroegtijdige interventies om te voorkomen dat de stressreactie ontregeld raakt en te helpen om de stressreactie te bufferen. Daarmee geef je de hersenen de beste kans om op een nieuwe en gezonde manier te groeien.

Voorbeelden van interventies zijn Voorzorg en Stevig Ouderschap